Održiva energija u Crnoj Gori

Studija o održivoj energiji u Crnoj Gori predstavlja osvrt na postojeće stanje u energetskom sektoru Crne Gore, sa posebnim osvrtom na potencijale u oblasti razvoja alternativnih vidova energije, okrenutih konceptu 'zelene ekonomije' i održivog razvoja. Studija je  podeljena na celine koje daju osvrt na postojeće stanje u sektoru energetike, kritički osvrt na postojeće programe i mere u oblasti energetike, studije slučaja i predloge projekata u oblasti održive energije i preporuke za budući razvoj energetike u Crnoj Gori.

Poglavlje 1. koje nosi naziv 'Energetika u Crnoj Gori', pruža informacije o bilansu energetskog sektora i reformi sektora energetike u periodu 2003–2013. godine. Nadalje, kroz prikaz postojećih proizvodnih kapaciteta u oblasti energetike poglavlje ukazuje na dvije činjenice koje prate energetski sektor Crne Gore već nekolike decenije, a to je: permanentan deficit električne energije iskazan potrebom za uvozom, kao i manjak investicija u proizvodne kapacitete.

Poglavlje 2. - 'Kritički osvrt na postojeću energetsku politiku i praksu' daje pregled osnovnih programa, mera i strategija u oblasti energetike u Crnoj Gori, ukazujući na pozitivne i negativne strane postojećih strateških dokumenata, poput Nacrta Strategije razvoja energetike do kraja 2030. godine. Kritički osvrt usmeren je ka realnosti procene potreba za energijom, ali i oblasti održivog razvoja (kroz energetsku efikasnost i OIE) kao ključnim nedostacima postojećih strateških dokumenata u dijelu praktične primene ciljeva zacrtanih strategijom. U nastavku poglavlja dat je prikaz postojeće regulative i institucionalnog okvira u oblasti energetike, kao i potencijali za buduće investicije. S tim u vezi, istaknut je značaj ulaganja u OIE i potrebe za promenom paradigme u oblasti investiranja, odnosno prelaska sa velikih projekata na projekte manjeg obima, koji u osnovi imaju principe održivog razvoja.

Veoma značajan deo Poglavlja 2. posvećen je i uticaju projekata na životnu sredinu i zdravlje stanovništva, sa fokusom na predstojećim termoenergetskim projektima koje karakteriše prisustvo 'prljavih tehnologija'. Energetsko siromaštvo predstavlja dodatnu oblast kojoj je posvećena pažnja prilikom izrade studije. U delu analize problematike energetskog siromaštva ukazuje se na trend rasta cena električne energije u posljednjih deset godina, ali i direktne veze između životnog standarda stanovništva i neefikasnog korišćenja energije.

Uloga javnosti i civilnog društva u sektoru energetike prepoznata je kao ključna i karakterišu je promene počev od 2005. godine. Građanski aktivizam uvažen je kao značajan činilac prilikom sagledavanja ključnih infrastrukturnih projekata, što se ujedno odnosi i na ulogu civilnog sektora u datim procesima. 'Zelena transformacija' prepoznata je kao značajan činilac u primeni mera energetske efikasnosti i korišćenja OIE. Ujedno ukazuje da koncept 'zelene ekonomije' uzima maha i da se uz pomoć tog koncepta može uticati na zaštitu životne sredine i održivi razvoj i u sektoru energetike.

Kao poseban deo studije date su tri studije slučaja koje su bazirane na principima održivog razvoja i koje tretiraju projekte u oblasti OIE sa konkretnom primenom i rešenjima koja mogu koristiti društvu u celini. Prva studija slučaja odnosi se na projekat 'Javna rasvjeta u opštini Bijelo Polje'; druga studija slučaja odnosi na 'Solarne elektrane na građevinskim konstrukcijama', dok se treća studija slučaja odnosi na 'Potencijal i korišćenje drvne mase za proizvodnju drvnih goriva u Crnoj Gori'.

U zaključnim djelovima, a na osnovu analize postojećih strateških dokumenata u oblasti energetike, kao i institucionalnog i regulatornog okvira može se zaključiti da je u toku posljednjih deset godina napravljeni pozitivni pomaci u oblasti uređenja sektora energetike, sa stanovišta donesenih programa, regulative i strateških dokumenata. Ono što u većoj meri nedostaje jeste dalja implementacija ponuđenih rešenja, kroz jače fokusiranje na oblast obnovljivih izvora energije i energetske efikasnosti. Na drugoj strani, kao imperativ za budući razvoj sektora energetike javlja se realna procjena potreba za energijom u Crnoj Gori kako bi se planiralo buduće projekte u oblasti energetike. Investicije u energetici, sa posebnim osvrtom na OIE i energetsku efikasnost predstavljaju nove zadatke, ali i načine kako bi se trebao razvijati sektor energetike u budućnosti, zasnovan na paradigmi održivog razvoja i optimalnog korišćenja resursa.

Autori: Nebojša Jablan, Milica Daković, Jelena Marojević-Galić