Dakle, kulturni anti-elitizam pokazao se kao plodno tlo za sejanje straha, koji se zatim koristi kao oportunistička podrška ekstremnoj desnici. Ona se predstavlja kao otporna i reakcionarna snaga protiv promena koje navodno podrivaju temelje onoga što se prikazuje kao tradicionalne vrednosti prošlosti – moralne, poželjne i ispravne. Brze promene, koje zahtevaju feministički i LGBTIQ+ pokreti, dovode u pitanje društvenu konstrukciju identiteta – čiji je zvanični okvir homogen i isključiv, favorizujući narative i uloge muškaraca na pozicijama moći, dok potiskuje identitete, odnose i perspektive koje osporavaju rodni i društveni hijerarhijski poredak. Zato se, u njihovoj retorici, protiv tih promena mora boriti.
Dana 1. oktobra ove godine, poslanici Eman Rrahmani i Visar Korenica napustili su Pokret Samoopredeljenje. Oni su, zajedno s drugim kolegama, najavili da će na izborima u februaru 2025. učestvovati kao deo nove političke snage – Koalicije “Lista za porodicu”. Na konferenciji za medije održanoj u dvorištu Skupštine Republike Kosovo, proglasili su borbu za zaštitu tradicionalne porodice svojom glavnom misijom, predstavljajući se kao muškarci posvećeni njenom spasavanju od “degenerativnih rodnih projekata”.
Iako je formiranje ove političke snage izazvalo paniku u nekim krugovima zbog rastućeg uticaja ekstremne desnice, populizam koji se protivi rodnim inicijativama, poznatiji kao “antirodni populizam”, nadilazi vremenski okvir Koalicije “Lista za porodicu”. Stranke poput Partije pravde, koju predvodi Ferid Agani, i Partije Fjala (“Reč”), na čelu s Gëzimom Kelmendijem, već su ranije artikulisale ovaj diskurs. Takođe, ni ova koalicija nije nova pojava. Ona je proizvod populizma Samoopredeljenja. Beskompromisna kampanja Samoopredeljenja za postizanje političkog rasta od izbora 2019. godine politički je ojačala pozicije Rrahmanija, Korenice i drugih konzervativaca, dajući im priliku da budu kandidati za poslanike. Oni nisu postali konzervativni desničari preko noći. Takvi su ušli u politiku i u Skupštini Republike Kosovo zastupali stavove protiv Građanskog zakonika, prava na brak osoba istog pola i Nacrta zakona o medicinski potpomognutoj oplodnji.
Glasni u medijima, članovi Koalicije muškaraca za porodicu ističu društvenu zabrinutost zbog moralne dekadencije, urušavanja društvenih vrednosti i nedovoljne političke zastupljenosti konzervativne desnice u formalnoj politici, koja bi mogla da se suprotstavi napadima progresivnih rodnih ideja. Iako je u njihovoj retorici rod označen kao tačka degeneracije i bojno polje, sam narativ koji zastupaju prožet je rodnom ideologijom. Ključno pitanje glasi: kojom rodnom ideologijom se oni vode i zašto je upravo u ovom političkom trenutku rod postao fokalna tačka mobilizacije ekstremne desnice na Kosovu?
Koga to Koalicija za porodicu brani i od koga?
Lista za porodicu je rodno pitanje preuzela u populističkom stilu. Cilj im je moralistička podela društva, pri čemu sebe predstavljaju kao produžetak opšte volje obespravljenog naroda. Rogers Brubaker tvrdi da je populizam stilistički repertoar diskursa koji nastoji da prikupi političku moć u ime naroda, kroz podelu na “nas” i “njih”. U ovom slučaju, linija razdvajanja postaje rod, čija se pravilna ispoljavanja koriste za deljenje naroda na dva tabora. Šira populacija se prikazuje kao žrtva, subjekt kome je potrebna zaštita od olakog nasedanja na manipulaciju korumpiranih elita nad njima, koje nastoje da uruše društvo i unište porodicu i tradicionalne vrednosti. Dakle, s jedne strane imamo nevinu, moralno čistu, viktimizovanu, ali uzvišenu masu, a s druge korumpirane i manipulativne elite, koje su sateliti stranih agendi.
Borba za porodicu biće dobijena. Agende, finansiranja i angažmani za uništavanje porodice su propali i nastaviće da propadaju. Narod je uz porodicu i za TRADICIONALNU PORODICU. - Eman Rrahmani
Međutim, ovaj populizam nije originalan niti autentičan odgovor na lokalne krize i potrebe stanovništva Kosova na koje se Koalicija poziva. Politički teren na kojem raste ekstremna desnica, učvršćujući svoju poziciju na Kosovu, može se shvatiti kao odraz populističke struje koja je obišla i trenutno preobličava geografije, ideologije i političke sisteme širom sveta. Diskursi protiv rodnih inicijativa, koji su sve izraženiji i intenzivniji, od ekstremne desnice do centra na Kosovu, predstavljaju prenosive narative koji se brzo šire dok uspešno upijaju političke prostore. Dakle, podizanje alarma oko kriza identiteta uzrokovanih pokušajima postizanja rodne ravnopravnosti postalo je moderno. Pitanje je ko i kojom brzinom će uhvatiti taj trend i iskoristiti ga. Stoga, aktuelni populistički diskursi kosovske desnice o rodu moraju se čitati kao oportunističko zlostavljanje roda i političkih napora za rodnu pravdu i ravnopravnost, kako bi se stekao politički prostor i moć.
Rod se, nimalo iznenađujuće, nalazi u središtu politike Koalicije za porodicu i, generalno, novih trendova desničarskog populizma. Razloge za ovakvu poziciju možemo tražiti u osećanjima koja posleratne rodne transformacije lako politizuju, pozivajući na strahove od gubitka muške dominacije, rekonstrukcije porodice i kriza identiteta koje se pripisuju brzim društvenim promenama. Prema predstavnicima Koalicije, poput Ferida Aganija, te promene pripisuju se neoliberalnoj transformaciji posleratnog perioda. Ipak, njihov anti-elitizam, u tipično populističkom maniru, ostaje ograničen na kulturne aspekte. Neoliberalizam kritikuju zbog uvoza strane kulture, dok rodne i LGBTIQ+ inicijative predstavljaju kao ključni deo tog uvoza. Na taj način, selektivno izostavljaju strukturalne kritike ekonomskih promena, poput privatizacije, deregulacije i urušavanja ekonomske sigurnosti, koje nisu popularne i ne izazivaju lako emocionalnu mobilizaciju.
Dakle, kulturni anti-elitizam pokazao se kao plodno tlo za sejanje straha, koji se zatim koristi kao oportunistička podrška ekstremnoj desnici. Ona se predstavlja kao otporna i reakcionarna snaga protiv promena koje navodno podrivaju temelje onoga što se prikazuje kao tradicionalne vrednosti prošlosti – moralne, poželjne i ispravne. Brze promene, koje zahtevaju feministički i LGBTIQ+ pokreti, dovode u pitanje društvenu konstrukciju identiteta – čiji je zvanični okvir homogen i isključiv, favorizujući narative i uloge muškaraca na pozicijama moći, dok potiskuje identitete, odnose i perspektive koje osporavaju rodni i društveni hijerarhijski poredak. Zato se, u njihovoj retorici, protiv tih promena mora boriti.
Kojom se to rodnom ideologijom vodi kosovska populistička desnica?
U političkoj imaginaciji koju nameće ideologija roda Liste za porodicu centralno mesto zauzima iskrivljeno i demonizovano tumačenje borbe za rodnu ravnopravnost, koja se predstavlja kao sebična i neprijateljska prema porodici i tradicionalnim vrednostima, a samim tim i prema opstanku nacije. Time se predstavnici ove liste pozicioniraju protiv feminizma, levice, modernizma, a povremeno i protiv neoliberalizma. Na taj način, opasnosti se identifikuju i javno osuđuju kroz političku mobilizaciju straha, nesigurnosti i pometnje, koji se mogu dovesti u vezu sa promenama koje su inspirisale političke struje i pokrete u skorijoj istoriji Kosova, naročito u posleratnom periodu.
U političkom i moralističkom diskursu Koalicije za porodicu, inicijative za rodnu ravnopravnost, istopolne brakove, rodnu fluidnost i autonomiju žena nad njihovim telima predstavljaju se kao pretnja “prirodnom” poretku rodnih odnosa. Sloboda žena da odlučuju o svom telu i porodici koju žele da osnuju doživljava se kao direktan napad na tradicionalnu porodicu, koja je nužno heteroseksualna i na čijem čelu se nalazi muškarac. Usvajanje ovih “opasnih ideja” razara porodicu kao ključni društveni institut koji, u ovoj imaginaciji, stoji u temelju društva i politike. Često protkane religioznim tonovima, ove ideje borbu za pravnu i političku jednakost žena i LGBTIQ+ osoba proglašavaju ratom protiv boga. Na taj način, orodnjena tela i nositeljke/oci te borbe demonizuju se i prikazuju kao opasnost od koje je potrebno zaštititi ne samo porodicu, već i naciju. Kroz ovu dihotomiju, društvene borbe se namerno predstavljaju kao biopolitika, čiji je krajnji cilj upravljanje populacijom, sve do potpunog brisanja njenog identiteta.
Dalje, kao ideološki temelj, ističe se politika maskulinističkog identiteta: panika koja je pratila retoriku Liste za porodicu, još pre njenog osnivanja od strane grupe muškaraca, formirala se oko osporavane figure muškarca u porodici, pri čemu je naglašen njegov oslabljeni položaj, kako u politici, tako i u sferi zastupanja. Birgit Sauer ističe da se desničarski populizam može interpretirati kao politika maskulinističkog identiteta, odnosno pokušaj obnove autoriteta muškarca. Ta obnova može se postići kroz rušenje trenutnih dinamika koje su poremetile uloge muškaraca i žena, kao i vraćanje submisivnosti žene prema mužu. Čak i dok je bio član stranke Samoopredeljenje, u političkom govoru Emana Rrahmanija bilo je nezamislivo da institucija porodice može postojati bez figure oca i heteroseksualnog muža. To je bilo u suprotnosti sa prirodnim poretkom, prema kojem je muškarac postavljen na čelo jezgra društva, tj. porodice.
Insistiranje na povratku tradicionalnoj porodici, u kojoj je majka postavljena u svoju primarnu ulogu nametnutu kao prirodnu, zapravo predstavlja prepreku samom napretku predstavničke demokratije na koji Rrahmani apeluje. To podrazumeva ponovno pozicioniranje žena unutar privatne sfere, kao supruge i majke, što omogućava da politička moć ostane u javnoj sferi kao pretežno muški domen. Na taj način, čuvari doma oblikuju moralistički opterećene ideje o orodnjenim ulogama subjekata u društvu, zloupotrebljavajući biologiju i nauku. Dakle, oni ženama i muškarcima određuju njihove uloge, a sebe postavljaju u ulogu čuvara, proroka, lekara i moralne policije. Time otvaraju nova vrata političke mobilizacije zasnovane na rodnoj ideologiji, koja sada migrira ka centru i postaje normalizovana.
Prenošenje ekstremnih ideja u centar kroz populistički oportunizam
Nekoliko dana nakon što je Donald Trump pobedio na izborima u Americi zahvaljujući snažnoj retorici koja je, između ostalog, ismevala i stavljala na sud rodne pokrete koji edukuju o fluidnoj i promenljivoj prirodi roda, na Kosovu je uzela maha rasprava o seksualnom obrazovanju i reproduktivnom zdravlju. Dana 11. novembra, Eman Rrahmani je sa govornice Skupštine Republike Kosovo targetovao LGBQIT+ osobe i priručnike za nastavnike o seksualnom obrazovanju i reproduktivnom zdravlju.
Snažnim jezikom koji apeluje na emocije, on je izvrnuo deo priručnika u kojem se od dece traži da izvedu simulaciju za slepe osobe, predstavljajući to namerno kao seksualizaciju dece. Njegova intervencija dovela je do toga da tema seksualnog obrazovanja u školama postane predmet javne rasprave i da se oceni kao inicijativa koja dolazi i s desna i s leva, stvarajući tako plodno tlo za dezinformacije, manipulacije, propagandu i političku mobilizaciju. Ovde nisu zaostale ni ostale političke stranke, koje su brzo iskoristile priliku za popularizaciju koju je nudilo političko pozicioniranje prema ovom pitanju. Kao rezultat toga, direktorka za obrazovanje u opštini Priština iz redova Demokratskog saveza Kosova (LDK), Jehona Lushaku-Sadriu, donela je odluku da se obustavi upotreba priručnika u svim školama Prištine. Mesecima pre toga, Lushaku-Sadriu je izdala administrativno uputstvo u kojem je stajalo da se u zvaničnim školskim dokumentima ne označava pol roditelja, već da se koriste oznake poput “roditelj 1, roditelj 2”, što je naišlo na veliki talas javnog protivljenja. Nakon Prištine, odluka o zabrani priručnika usledila je i u opštinama Vučitrn, Kosovo Polje i Skenderaj. Sve ovo učinjeno je u ime zaštite dece, koja su u govoru Rrahmanija proglašena ugroženom kategorijom.
Na vrhuncu javne rasprave, kandidat za premijera iz redova LDK-a, Lumir Abdixhiku, zapalio je masu na stranačkom skupu u Štimlju porukom upućenoj Pokretu Samoopredeljenje:
“Držite ruke dalje od porodice, držite ruke dalje od naše dece na Kosovu! LDK vam to neće dozvoliti, LDK vas neće tolerisati, narod Kosova to neće dozvoliti, neće vas tolerisati, nikada, ni na jedan dan, ni na jedan trenutak!”
Nakon što je doživela neuspeh koji je učinio njenu inicijativu nepopularnom, LDK, koja se predstavljala kao progresivna stranka, promenila je pravila igre, shvatajući da je rod postao referenca putem koje mogu da se rekonfigurišu politički položaji i da se upravlja emocijama. Brzo su prepoznali roditeljsku emociju kao ključnu tačku za prikupljanje političkog kapitala koji može doneti glasove. Postavljanjem deteta u centar opasnosti koju predstavljaju zlonamerne rodne i seksualizovane kampanje, LDK je označila roditelje kao posebnu političku kategoriju koja se može iskoristiti za napadanje vlasti, opštu mobilizaciju, širenje straha i zabrinutosti, te oblikovanje političkog identiteta.
Međutim, njihova dosledna nedoslednost postaje očigledna u poređenju sa Koalicijom za porodicu. LDK nastavlja oportunistički da koketira sa feminizmom i selektivno koristi liberalni feministički vokabular, što predstavlja odraz jedne progresivne i ravnopravne stranke, privlačeći žene liderke i promovišući rodnu ravnopravnost u donošenju odluka kako bi privukli glasačko telo. Slično tome, vladajuća stranka Samoopredeljenje digla je ruke od upotrebe priručnika, dodatno legitimišući antirodnu struju. Ovi strateški potezi beleže zaokret koji je mnogo značajniji i opasniji za borbu za rodnu ravnopravnost od samog osnivanja Koalicije za porodicu kao političkog entiteta. Razlog tome je što ove stranke normalizuju populističko korišćenje pitanja rodnih i ljudskih prava, kako sa leve, tako i sa desne strane političkog spektra.
Ono što je svakim danom sve jasnije je da antirodni populizam nije obeležje marginalnih ili ekstremno desničarskih političkih snaga, kao što bi se dalo pretpostaviti u slučaju Koalicije za porodicu. On je lako mobilizovan i prilagodljiv različitim političkim snagama. Zbog toga je važno i alarmantno prepoznati njegov prodirući i preoblikujući uticaj na politiku i društvena pitanja. Koalicija za porodicu gura svoju rodnu ideologiju u politiku, koja preti da ljudska prava učini predmetom trgovine i čiji legitimitet zavisi isključivo od marketinškog kapaciteta koji oblikuje javno mnjenje.