Još jedni istorijski izbori u Crnoj Gori, a promjena nema

Crna Gora je izašla iz posljednjeg redovnog izbornog ciklusa u poluvanrednom stanju i sa mnogo pitanja koja će je još dijeliti njeno društvo, produbljivati postojeću političku krizu, i opterećivati zahtjevne reforme koje donosi proces demokratizacije i evropeizacije države. Zato se u izbornoj noći iz štabova i onih koji bi se mogli smatrati pobjednicima na razne načine nije mnogo slavilo.

Parlamentarni izbori 2016. su obilježeni značajnom izlaznošću – 73,2%, što je i pored tradicionalne glasačke discipliniranosti građana i građanki Crne Gore, veći procenat nego na prethodnim parlamentarnim izborima - 2009. i 2012. U skupštinske klupe će sjesti 81 poslanik/ca iz 9 partija i koalicija, od ukupno podnešenenih 17 izbornih listi. Vladajuća Demokratska partija socijalista (DPS) sa svojim “tradicionalnim partnerima”, odnosno manjinskim strankama (Bošnjačka stranka, Albanska Odlučno, HGI) i Socijaldemokratama[1], imaće potrebnu većinu od 42 mandata. Nacionalne manjine su, kao i na prethodnim izborima, “tas na izbornoj vagi”, i nije za očekivati da one otkažu podršku DPS-u i pored primamljivih ponuda od strane opozicije. No, zbog složenosti situacije, manjinske partije imaju bolju pregovaračku poziciju za zadovoljenje partikularnih interesa, ali i potrebu da sopstvenim glasačima argumentuju takvu odluku, imajući u vidu pad koji bilježe od prethodnih izbora a što bi mogao biti i izraz nezadovoljstva njihovih birača efektima te podrške vlastima.

Izborima je prethodila, za crnogorske uslove, nikad skuplja i intenzivnija kampanja u kojoj su se međusobno hranila i tako rasla dva pola radikalno podijeljena na crnogorskoj političkoj sceni – vladajući DPS i opozicioni Demokratski front (DF). Kampanje DPS-a i DF-a su u fokusu imale istog čovjeka.  DPS Mila Đukanovića, kao njihovo lice koje je iznijelo kampanju sa premijerske pozicije, a DF isto Mila Đukanovića, kao jedini i ključni problem Crne Gore koji su ultimativno definisali nosećim sloganom “Mi ili ON”. Ostali izborni subjekti su uglavnom ostali u sjenci ovog političkog dvoboja. Velika koalicija KLJUČ, kao epilog svoje zakašnjele i nedovoljno ubjedljive kampanje, imala je lošiji rezultat u odnosu na očekivani, dok su Demokrate, poslije više od godinu dana terenskog rada koji je izborna kampanja samo pojačala, uspjeli da ostvare odličan rezultat u odnosu na početnu poziciju, ali i da stvore bazu za budući rad. Demokrate su, istina, velikim dijelom ostale van domašaja napada ostalih izbornih takmičara a kampanja koju su vodili pored direktne komunikacije sa građanima, adresirala je lokalne teme i konkretne probleme što se pokazalo kao učinkovita formula. Jedan od pobjednika izbora je, svakako, i Socijaldemokratska partija (SDP) predvođena bivšim predsjednikom Skupštine Rankom Krivokapićem. Nakon 18 godina koaliranja sa DPS-om i burnog razlaza, Krivokapić se dokazao kao vješt politički taktičar, koji je uspio da svoju partiju usmjeri na put otklona od politike DPS-a, ali bez nepotrebnih zaklinjanja u konačnost svojih političkih stavova.

Ovim izborima snažan pečat dao je i međunarodni faktor, odnosno više nego ranije su spoljnopolitički prioriteti Crne Gore imali uticaj na tok i ishod izbora. U konačnici, crnogorski građani su većinski odlučili da daju podršku NATO i EU integracijama, ali i daljem razvoju dobrosusjedskih odnosa, a ne zaokretu ka Rusiji. No, treba naglasiti da nijesu svi iz te većinske podrške bliski vladajućem DPS-u. Naime, u Crnoj Gori postoji ne mali broj zagovornika evroatlanskih integracija koji su protiv Đukanovićevog načina vladanja, iako se taj segment u crno-bijelom pogledu na Crnu Goru izvana često gubi. Tome doprinosi i izostanak jače i rezistentnije partijske strukture koja bi dominantno okupljala nesporan građanski izraz prozapadne orjentacije, ali i inercija međunarodne zajednice koja insistirajući na stabilnosti prihvata Đukanovića, nerijetko žmureći jednim okom na činjenicu da Crna Gora postaje sve poznatija kao država u privatnom vlasništvu malog broja privilegovanih ljudi za koje zakon ne važi isto kao za sve ostale građane.

Nevladine organizacije koje su pratile izbore su tokom izbornog dana prijavile veliki broj nepravilnosti, što je obrnuto proporcionalno sličnim prijavama izbornih aktera koji su očito htjeli po svaku cijenu, i uz punu svijest o brojnim nedostatnostima, izaći na ove izbore. Nakon izborne noći neke su opozicione partije pominjale da je bilo nepravilnosti, ali to nije pratila elaboracija. Konačno, svi zapisnici opštinskih izbornih komisija (23) potpisani su od strane članova vladajućih i opozicionih partija, a od 1206 biračkih odbora nepravilnosti su direktno prijavljene od stane izbornih aktera na samo tri! Time su sve političke partije faktički priznale regularnost izbornog procesa.

Međutim, ono što je bacilo ozbiljnu sjenku na legitimitet izbora je tzv. “pokušaj državnog udara”, koji je uznemirio crnogorsku javnost na izborni dan, a moguće u nekim slučajevima i opredijelio glasanje. Crnogorske institucije imaju obavezu da ovaj slučaj do kraja razjasne i da javnosti pruže uvjerljive argumente za svoje postupanje i iznešene sumnje, kako se ne bi sticao utisak da je to bio dio “izbornog inžinjeringa”, a posebno zato što se radi o ozbiljnim navodima, potencijalno opasnim aktivnostima, i neuobičajenom ponašanju nadležnih organa. Nastupi državnih zvaničnika ni nedjelju dana nakon izbora nijesu uspjeli da ubijede crnogorsku javnost da je taj slučaj “čist kao suza”, a dugo očekivano rasvijetljavanje nije na nedvosmislen način pružio ni srpski premijer Vučić.

Međunarodni posmatrači su izbore ocijenili kao fer. Pri tom, teško se oteti utisku da su ih više od činjenica vodila predubjeđenja i pragmatični pristup da između dva “zla” treba birati manje ili krilo koje je prozapadno, nezavisno od svih drugih stvari koje se tom istom krilu mogu zamjeriti a posebno u dijelu skromnog učinka u oblasti uspostavljanja sistema vladavine prava. Dugoročno, ovo može generisati cijeli niz nepravilnosti, i doprinijeti produbljivanju već postojećih društvenih devijacija. Takođe, crnogorske nadležne institucije su ostale nijeme i slijepe pred činjenicom da su dvije najjače političke strukture imale mnogo novca za kampanju, a što je moralo pobuditi sumnju u određeni nivo regularnosti izbora.

Nakon izbora, Crna Gora nije suštinski bliža NATO-u nego što je bila prije izbora. Ostaje visok procenat onih koji imaju odioznost prema prema ovom savezu. DF, najjača opoziciona struktura, svoj politički diskurs dominantno gradi na antiantlantizmu, ali i sve izraženijem euroskepticizmu, uz blagonaklon odnos prema Rusiji. Otežavajuće je i što je vrh DPS-a koji predstavlja lokomotivu NATO integracija Crne Gore u crnogorskoj javnosti personifikacija za kriminal i korupciju. Ova činjenica je moćno propagandno oružje u rukama otvorenih ili prikrivenih anti NATO aktivista povezanih sa uticajem Moskve u Crnoj Gori.

Iako je dobio i ove izbore, vlast Mila Đukanovića se već neko vrijeme “kruni”. Proces evropskih integracija, između ostalog, urušava monopole moći, pa i DPS-a i Đukanovića. Vlada izbornog povjerenja bila je indirektno priznanje Đukanovića da razvija strategije povlačenja i da je svjestan da opterećuje dalje reformske zahvate u crnogorskom društvu.

Đukanović je, vjerovatno, i sam svjestan toga da je ovo njegova posljednja izborna pobjeda na ovaj način, i on će sad raditi na tome da širi koalicioni kapacitet DPS-a kako bi i u situaciji nekih budućih nepovoljnijih izbora DPS bio dio vlasti. Period do prijema u NATO se može računati relativno sigurnim periodom te vladavine, ali taj proces bi trebalo da se okonča prije kraja mandata ove Vlade, a onda je pitanje hoći li Vlada imati dovoljno “vezivnog tkiva” da se odupre onom što je opravdano nezadovoljstvo prilično lošom socio-ekonomskom situacijom.

Posljednji parlamentarni izbori u Crnoj Gori su bili okarakterisani od mnogih kao istorijski. No, njihov učinak ostaje na nivou redovnih, ne donoseći još uvijek smjenu vladajuće strukture.

Pozitivna Crna Gore – partija nestala nakon zagrljaja sa DPS-om

Pozitivna Crna Gora, osnovana u maju 2012.godine, odnosno pet mjeseci prije parlamentarnih izbora u oktobru 2012.godine, tada je osvojila 8.4% (7 mandata) čime je obezbijedila sebi solidno četvrto mjesto u rangu parlamentarnih koalicija i partija. Profilisana kao partija lijevog centra i čvrsto opredijeljena za evroatlanske integracije i saradnju sa Zelenima, ova partija je imala podršku značajnog broja građanski orijentisanih opozicionih glasača. Svoj četvorogodišnji mandat, završila je sa 3 od inicijalnih 7 poslanika, jer je većina poslanika i funkcionera na svim nivoima napustila tu partiju i njenog lidera tokom sužavanja unutrašnjih demokratskih procesa, kao i približavanja vladajućem DPS-u. Konačno, Pozitivna Crna Gora je 27. januara 2016, svojim glasovima u Skupštini Crne Gore održala Vladu Mila Đukanovića. Zauzvrat je dobila mjesto predsjednika Skupštine i jedno od šest potpredsjedničkih mjesta u Vladi Crne Gore. Crnogorski birači na izborima 2016. tome nijesu dali prelaznu ocjenu čime je ova partija izgubila parlamentarni status.

Darko Pajović i partija na čijem je čelu bio imala je dvije mogućnosti i jednu odluku. Da sebe pozicionira na vrh opozicione piramide i bude suštinski začetnik procesa demokratske smjene vlasti u Crnoj Gori ili ode u naručje DPS-u uz neubjedljivo obrazloženje o odbrani crnogorskih nacionalnih interesa. Ostaje čudno da se u tom zanosu „odbrane države“ sam Pajović nije izborio za koalicioni nastup uz DPS na ovim izborima, s obzirom da je Pozitivna sebe dala u tolikoj mjeri u zadnjoj liniji političke odbrane Đukanovićeve vlade. Kako god, ovo je bila skupo plaćena cijena inače niza političkih grešaka koje su napravljene i prije presudne odluke.

Opozicija pobijedila u Budvi i Kotoru

Pored parlamentarnih izbora, pomalo su u sjenci ostali lokalni izbori održani u četiri crnogorske opštine: Kotoru, Budvi, Gusinju i Andrijevici. DPS je ubjedljivo, samostalno ili sa svojim partnerima, dobio sjeverne opštine – Gusinje i Andrijevicu, ali je izgubio strateški važnije značajne turističke destinacije – Budvu i Kotor. Iz Budve je nekadašnji ideolog i tehnolog vlasti DPS-a Svetozar Marović, koji je nedavno pravosnažno osuđen kao šef organizovane kriminalne grupe za krivična djela iz domena korupcije. Obje opštine su bile uporišta DPS-a na primorju, a samim tim će sada biti to i osjetan gubitak.